Jak zaaranżować przestrzeń w bibliotece na co dzień i na Noc

Podczas Nocy Bibliotek każda z nich pokazuje się jak najszerszej grupie czytelników, użytkowników i nowych gości ze swojej jak najatrakcyjniejszej strony. To święto tego miejsca, a zarazem rodzaj dnia otwartego (a raczej otwartej nocy), w którym powinien być widoczny jej wielki potencjał. Architektura, aranżacja wnętrza i zewnętrza powinny go wzmacniać, zapewniać wartości estetyczne, a zarazem niezbędną funkcjonalność i sprzyjać działaniom animacyjnym.

Biblioteka otwarta, atrakcyjna wygodna, wielofunkcyjna
Biblioteka może przyciągać osoby w każdym wieku i z różnych środowisk, jest bowiem niezależną od politycznych i światopoglądowych wpływów przestrzenią wiedzy i wolności. Można powiedzieć, że w epoce stałego rozwoju mediów elektronicznych, jest ważnym miejscem trwałej ochrony światowego i lokalnego zapisu treści kulturowych.
Wizja biblioteki bliskiej ideału wiąże się z realizacją takich postulatów jak otwartość, atrakcyjność, wygoda i wielofunkcyjność. Dotyczy to zarówno jakości wnętrza (elastycznego na aranżacyjne zmiany), jak i architektury budynku i zagospodarowania terenu, na którym się znajduje.

Warto tu polecić listę sprawdzającą, czy biblioteka spełnia wymienione postulaty, zawartą w poradniku Biblioteka. Małe pomysły na wielkie zmiany. https://issuu.com/publikacjefrsi/docs/biblioteka-male-pomysly-na-wielkie-zmiany

Zapraszająca do wnętrza, a jednocześnie nieco ukryta w obrastającej budynek zieleni kawiarnia w parterze Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (BUW)

Biblioteka – trzecie miejsce od święta

Biblioteka właściwie oddziałująca na społeczność, z której rolą w naszym otoczeniu pragniemy się identyfikować – obdarzona jest szczególną misją. To tzw. trzecie miejsce(trzecie po domu i miejscu nauki czy pracy), w którym najchętniej przebywamy.
Przestrzeń dostępnej dla wszystkich biblioteki to przede wszystkim „architektura dnia codziennego” sprzyjająca realizacji społeczno-kulturalnych potrzeb jak najszerszej grupy osób określanych jako użytkownicy. W kształtowaniu i w aranżacji wnętrza niezbędne są elementy programowe, takie jak: wypożyczalnia z łatwym dostępem do księgozbioru, czytelnia w której możemy skupić uwagę, multimedia (także pozwalające na korzystanie z różnych źródeł wiedzy, codziennych wiadomości, muzyki i innych sztuk) a także specjalnie urządzone miejsca dla dzieci i młodzieży. Ważne są także wygodne pomieszczenia pomocnicze.
Przygotowując bibliotekę na taki szczególny moment w jej życiu jak Noc Bibliotek, wyobraźmy sobie jednak wyjście poza tę oczywistą codzienność. Z jednej strony przywołajmy obraz świątecznego domu, do którego zapraszamy gości (dom porządny, czysty, jasny i przestronny), ale z drugiej wywołajmy wrażenie wejścia w inny świat, stwórzmy pole wyjątkowego spotkania, eksperymentu, gdzie może się zdarzyć o wiele więcej, niż w ramach codziennego kontaktu z literaturą, sztuką, nauką.

Tymczasowa instalacja m.in. z wycofanych z bibliotek książek, starych mebli i elementów znalezionych w piwnicy, wykonana w ramach warsztatu towarzyszącemu Kongresowi Bibliotek Publicznych w Centrum Artystycznym Fabryka Trzciny w Warszawie.

Pierwsze wrażenie otwartego i atrakcyjnego wnętrza
W Noc Bibliotek ale i zawsze, przed i po zmierzchu, można zaprosić do wnętrza za pomocą czytelnej informacji wizualnej, dobrego oświetlenia (naturalnego i sztucznego) oraz wyeksponowania do pewnego stopnia na zewnątrz tego, czym chcemy się pochwalić, a co znajduje się w środku. Można powiedzieć, że pierwsze wrażenie tworzone jest jeszcze zanim dojdziemy do drzwi. Ważne jest oznakowanie w przestrzeni publicznej, które świadczy o woli przyciągnięcia, zainteresowania biblioteką osób, do których adresowana jest jej działalność. Można także w sposób wyjątkowy oznakować księgozbiór (koncepcja oznakowania może być przedmiotem warsztatów graficznych w czasie Nocy Bibliotek).

Wejście do Gminnej Biblioteki Publicznej w Nadarzynie. Z inicjatywy kierownictwa placówki zastosowane zostały tu elementy systemu informacji wizualnej autorstwa krakowskiego studia projektowego Motor Studio. System ten jest efektem projektu „kierunek: biblioteka” prowadzonego we współpracy Stowarzyszenia Twórców Grafiki Użytkowej (STGU) i Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w ramach Programu Rozwoju Bibliotek.

Strefa wejścia powinna być urządzona tak, aby widać było, że wchodzimy do biblioteki (placówki kulturalnej), a pierwsze wrażenie było jak najbardziej pozytywne.
W otwartej i atrakcyjnej bibliotece można oczekiwać rozwiązań wyjątkowych (i na co dzień, i od święta), różniących bibliotekę od sklepu, urzędu czy szkoły (w przypadku biblioteki szkolnej architektura wnętrz może być zupełnie inaczej rozwiązana niż w przypadku placówek oświatowych o „stereotypowym” stylu).
Ważnym meblem jest lada biblioteczna, którą przede wszystkim napotykamy po wejściu, a która w Noc Bibliotek może zostać przekształcona w element wnętrza związany z koncepcją tego szczególnego wydarzenia. W przypadku prowadzonych
w ramach Nocy warsztatów czy innych zajęć, można np. wydawać tu materiały plastyczne, coś eksponować, obsługiwać quiz czy badania ankietowe. Lada będzie także miejscem, gdzie uzyskamy informacje na temat programu wydarzeń, a może nawet częściowo barkiem kawowym? Lada może być zatem tak zaprojektowana, aby mogła pełnić różne funkcje.

Wygodna, wielofunkcyjna przestrzeń aktywności
We wnętrzu biblioteki spodziewamy się przeważnie doświadczyć przestrzeni pełnej książek. Noc Bibliotek może jednak wiązać się z niespodzianką. Od wybranych aktywności zależy, czy ujrzymy we wnętrzu dużą, bardziej niż zwykle rozległą przestrzeń, czy też meandrujące pozostające w półmroku korytarze, w których – jak w labiryncie – można wędrować. Można sobie też wyobrazić opowiadanie baśni w specjalnie zaaranżowanej, tworzącej właściwą atmosferę mikroprzestrzeni.
Można zorganizować warsztaty projektowania, których tematem będzie czasowa czy bardziej trwała transformacja biblioteki (grupowe współ-projektowanie prowadzone na miejscu może okazać się najbardziej praktyczną drogą dochodzenia do koncepcji, gdyż uczestnicy takiej partycypacyjnej formy pracy jednocześnie odczuwają realną przestrzeń wokół siebie – jakby wypróbowują ją „na sobie”).
Informacje na temat realiów związanych ze zmianami dotyczącymi architektury bibliotek oraz warsztatów dotyczących zmian w przestrzeni bibliotek można znaleźć w wydawnictwie „Biblioteka – dobre miejsce. Poradnik architektoniczny dla bibliotek”. Związane są one z doświadczeniami programu „Sztuka kształtowania przestrzeni w bibliotece” prowadzonego kilka lat temu w ramach Programu Rozwoju Bibliotek, także we współpracy z Instytutem Książki.

System z daleka widocznych, czytelnych dla każdego piktogramów w bibliotece Permeke w Antwerpii (Belgia).

Inspiracje dla warsztatów z młodymi ludźmi można zaczerpnąć z programów edukacji architektonicznej „Kształtowanie Przestrzeni” (dla młodzieży) lub „Archi-przygody” (dla dzieci). Ważne jest, aby można było organizować pracę kilku małych grup jednocześnie oraz aby w sali była możliwość projekcji, przypinania czy przyklejania prac na wystarczająco dużej, pustej ścianie. Dobrze, jeśli będzie także dostęp do dobrze widocznej tablicy do notowania.

Możliwości organizacji różnorodnych wydarzeń wspomagane są przez rozwiązania mobilne – takie jak możliwości łatwych zmian nie tylko ustawienia mebli, ale też otwierania i zamykania części przegród (np. ścianki przesuwne), stosowania mebli łatwych do przesunięcia (np. na kółkach lub rolkach).

Mobilny ekspozytor książek dla dzieci w międzynarodowym centrum edukacyjnym Loris Malaguzzi (Reggio Children) w Reggio Emilia (Włochy).

W wielu przypadkach należy pamiętać o podstawowych potrzebach: możliwości podłączenia prądu, potrzebie nagłośnienia (ale też wygłuszenia) oraz oświetleniu, które powinno zawsze sprzyjać prowadzonym aktywnościom.

Wygodne miejsca do siedzenia i leżenia
Wydarzenia, nawet na bardzo skromną skalę, odbywające się w czasie Nocy Bibliotek, wymagają często siedzisk nie będących ani fotelem, ani krzesłem, ani ławką, ani – przynajmniej do chwili położenia się spać przez uczestników Nocy – łóżkiem czy materacem. Dobrymi „pośrednimi” formami mebli są „worki do siedzenia”, czy meble, które można nazwać niecodziennymi. Ważna jest możliwość łatwego przestawiania elementów wyposażenia i takiego kształtowania sytuacji siedzenia (czy półleżenia), aby było ono „prospołeczne” – nastawione na oczekiwane (ale też często niespodziewane) interakcje.

Specjalnie ukształtowane miejsce relaksu w Wyższej Szkole Technicznej w Karlskronie (Szwecja).

Gdy możliwe jest połączenie wnętrza z „zewnętrzem”
W wielu przypadkach niecodzienne aktywności mogą być prowadzone na zewnątrz – w przestrzeni przylegającej do wnętrza biblioteki – w ogrodzie, na podwórku, na trawniku, na chodniku. W zależności od ich charakteru mogą sprzyjać widocznemu z daleka ruchowi wokół wejścia i przyciągać lub – odwrotnie – potrzebować ciszy i spokoju w wydzielonym miejscu dostępnej przestrzeni zewnętrznej. Aranżacje dla wydarzeń odbywających się w przestrzeni zewnętrznej są okazją do często bardzo prostego i prowizorycznego ale często ciekawego umeblowania i oświetlenia. Można sobie wyobrazić, że przyjazna przestrzeń zewnętrzna najbardziej będzie się też nadawała do potrzeb piknikowych.

Materiały i inspiracje do wykorzystania:

Tekst i zdjęcia: Dariusz Śmiechowski, architekt