Biblioteka jako archiwum lokalnej pamięci

Inspiracje i źródła wiedzy związane z gromadzeniem śladów pamięci lokalnej w bibliotece. Porady, jak zorganizować grupę czytelników (uczniów, seniorów) do wspólnego działania w tym zakresie. Konkretne wskazówki przydatne do przygotowania różnych form prezentacji efektów pracy ze źródłami historii lokalnej, takimi jak: wystawa, strona internetowa lub plansza z mapą, formy artystyczne, literackie, teatralne, wycieczka szlakiem nieoczywistych śladów lokalnej przeszłości, atlas/mapa miejscowości pod kątem konkretnych grup społecznych.

I. Jak zgromadzić ślady pamięci lokalnej, organizując grupę czytelników (uczniów, seniorów)?

Krok 1. Przeszukaj archiwa pod kątem informacji na temat Twojej wsi, miejscowości, gminy.

CO MOŻESZ ZNALEŹĆ?

Źródła genealogiczne i inne:

– herbarze, spisy (szlachty, ziemian, mieszkańców danego miasta, wykaz parceli i nieruchomości wraz z ich  właścicielami)

– wykazy nazw miejscowości, dawne i obecne

– mapy, plany, dawne i obecne

– fotografie (rodzinne, atelier, reporterskie, dokumentowe i in.)

– dokumenty (osobiste, instytucjonalne, pozainstytucjonalne)

– korespondencja etc.

GDZIE MOŻESZ SZUKAĆ?

– Archiwa kościelne: akta metrykalne, np. http://szukajprzodka.pl/archkos.php

– Archiwa państwowe: www.szukajwarchiwach.pl, https://audiovis.nac.gov.pl

– Archiwa społeczne: www.archiwa.org, np. www.karta.infogenia.pl, www.foto.karta.org.pl, Polska na fotografii www.fotopolska.eu

Inne przydatne miejsca/strony internetowe:

– http://fbc.pionier.net.pl

– Muzeum Historii Fotografii w Krakowie – www.zbiory.mhf.krakow.pl

– CBN Polona – www.polona.pl

– Baza zdjęć Polskiej Agencji Prasowe – www.fotobaza.pap.pl / www.foto.pap.pl

Przydatne przy opisywaniu znalezionych archiwaliów mogą być następujące strony, fora:

Strona umożliwiająca przeszukiwanie źródeł zawierających dane osobowe: www.genealogyindexer.org

Forum dyskusyjne miesięcznika „Odkrywca” – www.odkrywca.pl/forum.php

Portal miłośników przedwojennej Warszawy – www.warszawa1939.pl

Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej – www.polishairforce.pl

Strona internetowa poświęcona polskim odznaczeniom – www.odznaczenia.pl.tl

Strony dedykowane fotografom: www.fotorevers.eu oraz www.atelierwarszawskie.blogspot.com

Grupy dyskusyjne (google groups): np. pl.soc.genealogia, pl.sci.historia

Grupy na facebooku: Genealodzy (PL), Genealodzy.pl, W poszukiwaniu korzeni, Zapiski genealogiczne

Fora dyskusyjne / strony genealogiczne:

– http://forum.archiwa.org

– http://www.genealodzy.pl/Forum.phtml

– http://forgen.pl/forum

– http://www.genealogiapolska.pl/forum

– http://forumgenealogiczne.pl

– http://www.wtg-gniazdo.org (lokalne towarzystwa genealogiczne)

– www.lubgens.eu

– www.genpol.com

Gdybyście chcieli pracować szerzej z danymi genealogicznymi, zapoznajcie się z programami komputerowymi do prowadzenia badań genealogicznych: PAF – bardziej zaawansowany; Drzewo Genealogiczne II – bardziej podstawowy (firmy PL-SOFT); JSFamilia Macieja Roga; Ahnenblatt.

Na zdjęciu: Warszat Biblioteka jako archiwum lokalnej pamięci podczas spotkania bibliotekarzy – lokalnych liderów akcji Noc Bibliotek 22 października 2016 r. w Warszawie.

Krok 2. Poszukajcie śladów lokalnej historii w muzealiach i zabytkach.

Jeśli interesują Was zabytki w Twojej miejscowości, koniecznie odwiedź portal: www.otwartezabytki.pl

Znajdziesz tam m.in. scenariusze lekcji „Szlakiem zabytków regionalnych”, których celem jest opisanie zabytków wg standardów albo scenariusze sześciu lekcji, których celem jest stworzenie katalogu zabytków regionalnych.

Jeśli chcecie zająć się muzealiami, poznajcie zasoby i ideę muzeów społecznych/prywatnych. O tym mówi raport Fundacji Ari Ari: http://muzeaprywatne.blogspot.com/p/do-pobrania.html. Muzealia stają się często elementem kolekcji lokalnych, które obejmują także inne artefakty.

Ważnym źródłem wiedzy są także nagrobki. Na portalu www.grobonet.com znajdziesz sfotografowane nagrobki z całej Polski.

Krok 3. Spójrzcie na najstarszych mieszkańców waszej wsi, miejscowości, gminy jako na źródło wiedzy o przeszłości.

Historie każdej z osób to tzw. relacje „oral history”, które możecie gromadzić, opracować i udostępniać.

Musicie wiedzieć, że są różne sposoby prowadzenia wywiadu/rozmowy:

– wywiad swobodny narracyjny: biograficzny oraz tematyczny,

– wywiad z listą dyspozycji (przygotowaną wcześniej listą zagadnień, które warto poruszyć w rozmowie),

– wywiad ze ściśle zdefiniowaną listą pytań (sformułowanie pytania narzuca charakter odpowiedzi).

Nagrania możecie wykorzystać w następujący sposób:

– prezentacje www: zalety, ograniczenia, odpowiedzialność zw. z publikowaniem w internecie

– publikacje: książki, broszury, artykuły; konieczność redakcji i problemy z tym związane (m.in. autoryzacja),

– montaże wideo,

– działania edukacyjne.

Więcej informacji na ten temat znajdziecie np. w podręczniku „Archiwistyka społeczna” (http://archiwa.org/as_materialy2.php ) oraz w instruktażu: https://www.youtube.com/watch?v=pRws0-JR20Y

Krok 4. Rozeznajcie się w dziedzinie map związanych z waszą wsią, miejscowością, gminą. Zarówno na aktualnej, jak i historycznej mapie możecie zaznaczyć historycznie ważne miejsca.

Poznajcie przykładowe mapy – aktualne i historyczne, na których zaznaczono takie ważne miejsca:

Warszawa – interaktywne mapy:

1. Wirtualna wycieczka po dawnej Warszawie. Stolica we wspomnieniach wybranych z ponad 5 tysięcy relacji i setek archiwalnych zdjęć z zbiorów Domu Spotkań z Historią i Fundacji Ośrodka KARTA – http://warszawazapamietana.dsh.waw.pl/
2. Alternatywny plan miasta. Przewodnik po wielokulturowych miejscach stolicy: http://kontynent-warszawa.pl/planwarszawy/
3. Interaktywny przedwojenny plan miasta: http://warszawa1939.pl/
4. Kawiarnie warszawskie: http://www.uaktorek.pl/#mapa i http://www.uaktorek.pl/#spacery

Lokalne projekty bazujące na interaktywnych mapach:

1. Bemowo (dzielnica Warszawy): http://cab.waw.pl/bemoteka/
2. Białystok: http://uczyc-sie-z-historii.pl/pl/projekty/zobacz/100
3. Dolny Wrzesz (dzielnica Gdańska): http://uczyc-sie-z-historii.pl/pl/projekty/zobacz/136
4. Kijów: http://uczyc-sie-z-historii.pl/pl/projekty/zobacz/125
5. Lwów: http://www.lvivcenter.org/pl/streets/
6. Łódź: Miastograf www.miastograf.pl
7. Praga (dzielnica Warszawy): http://www.pragagada.pl/katalog.php
8. Sokołów Podlaski: http://uczyc-sie-z-historii.pl/pl/projekty/zobacz/101
9. Sopot: http://www.dawnysopot.pl/mapa/index.php?
10. Wrocław: http://uczyc-sie-z-historii.pl/pl/projekty/zobacz/29

Regionalne projekty bazujące na interaktywnych mapach:

1. Miasta Europy Środkowo-Wschodniej: http://www.lvivcenter.org/pl/umd/
2. Sztetle: http://shtetlroutes.eu/pl/maps/
3. Woj. Śląskie http://www.peuk.fiiz.pl/pl/map

Ogólnopolskie projekty bazujące na interaktywnych mapach:

1. http://mapakultury.pl
2. http://otwartezabytki.pl/
3. Sieć Cyfrowych Archiwów Tradycji Lokalnej i innych archiwów społecznych: http://archiwa.org/mapa.php

Audioprzewodniki:

1. Lublin: http://szeptany.lublin.pl/Szeptany_Lublin/Home.html http://szeptany.lublin.pl/pl/opowiesci/7-lublin-dla-poczatkujacych
2. Olkusz: http://www.audioprzewodnik.olkusz.pl/
3. Warszawa: http://miejskasciezka.pl/

Projekty wykorzystujące oś czasu:

1. Historia USA: http://www.digitalhistory.uh.edu/
2. Historia Imperium Rzymskiego i krajów celtyckich: http://resourcesforhistory.com/map.htm

II. Zebrane informacje i archiwalia możesz wykorzystać w różnych formach prezentacji efektów Twojej pracy.

Forma 1. Wystawa:

Organizacja wystawy to szereg związanych ze sobą działań:

– oszacowanie kosztów i pozyskanie funduszy

– wybór terminu oraz kształtu wystawy

– kwerenda źródłowa dotycząca tekstów i zdjęć

– opracowanie merytoryczne materiału

– projekt graficzny i druk

– montaż wystawy i wernisaż

Organizując wystawę, możesz mieć następujące dylematy, czy wystawa powinna być plenerowa czy wewnętrzna, jakie narzędzia wykorzystać do prezentacji zebranego materiału (sztalugi, gabloty, antyramy, rollupy), czy może profesjonalny system wystawienniczy (na materiałach twardych tj. PCV, dibond, pleksi, pianka).

Przykładowe koszty wystawy starych fotografii
1. opracowanie merytoryczne i graficzne – praca własna bez dodatkowych kosztów
2. 21 ram aluminiowo-szklanych 50×70 cm „STRÖMBY” – 546 zł brutto (Ikea)
3. plansze: 21 wydruków wielkoformatowych, pełen kolor, gramatura: 200 g –  258 zł brutto

Wycenę druku online możesz zrobić tutaj: http://www.drukomat.pl/

Forma 2. Strona internetowa lub plansza z mapą:

Zafascynowały Cię mapy? Możesz mieć następujący dylemat, decydując się na tę formę prezentacji zbiorów historycznych: czy lepiej wyjść od mapy aktualnej czy historycznej. Jeśli dysponujesz mapą historyczną, warto od niej wyjść, gdyż nie jest ona na pewno szeroko znana. Szczególnie wartościowe są mapy sprzed 1939 roku, na których zaznaczone mogą być późniejsze zmiany.

Na mapie możesz zaznaczyć następujące zmiany:

a) przebiegu i nazw ulic,

b) powstanie/istnienie placów, rond oraz zmiany ich nazwy,

c) zmiany funkcji budynków,

d) powstanie/istnienie pomników, cmentarzy,

e) powstanie/istnienie parków, fontann, atrakcji turystycznych (ruin)

Ważnym, prostym i bezpłatnym narzędziem, które możesz wykorzystać do stworzenia mapy z jej różnymi „warstwami historycznymi” jest Google Maps.

Forma 3. Lokalna kolekcja

Twoim celem może być także zbiór Dokumentów Życia Społecznego, który prowadzony jest przez wiele bibliotek. Taki zbiór można rozpocząć od półki z zebranymi materiałami, ale należy pamiętać o ogólnych zaleceniach archiwizacji i przechowywania np. fotografii.

Więcej informacji na temat archiwizacji i przechowywania archiwaliów, w tym szczególnie fotografii, znajdziesz w podręczniku „Archiwistyka społeczna” (http://archiwa.org/as_materialy2.php).

Forma 4. Formy artystyczne, literackie, teatralne

Ciekawą formą pokazania archiwaliów i ożywiania pamięci są spotkania. Zainteresowani „lokalni patrioci” chętnie dzielą się tam swoją wiedzą. Zobacz, jak to wyglądało w bibliotece w Raszynie, gdzie organizowana była seria spotkań „Powiedz, co wiesz o Raszynie?”: https://www.youtube.com/watch?v=lEABOcw-6pI. Taka seria spotkań może mieć swoja poszczególne tematy, takie jak: Powiedz, co wiesz o mieszkańcach/miejscach/wydarzeniach …?

Jeśli dysponujesz różnymi archiwaliami, szczególnie dokumentowymi, możesz zorganizować czytanie z podziałem na role, czyli taki „wielogłos” na podstawie montażu fragmentów różnych archiwaliów lub czytanie performatywne, tak jak to zrobił Ośrodek KARTA z fragmentami książki „Ogień Majdanu”. Świadectwa uczestników Majdanu prezentowane były na przemian z piosenkami ukraińskimi. Celem takich wydarzeń jest najczęściej pokazanie różnych punktów widzenia na wydarzenie historyczne.

Jeśli odkryłaś/odkryłeś ciekawe wydarzenie na terenie Twojej wsi/miejscowości/gminy, możesz pokusić się o filmową rekonstrukcję wydarzeń. Zobacz jak to zrobili uczniowie i autorzy filmu pt. Zamieszka muzyczna (dostępny tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=DldyyfBJPBg (od 26 min 09 sek).

Forma 5. Wycieczka szlakiem nieoczywistych śladów lokalnej przeszłości?

Czym są „nieoczywiste ślady lokalnej przeszłości”? Mogą to być m.in.:

– zasoby piwnic, walizki dziadka

– mieszkania np. z pamiątkami prl-owskie (kartki, drugi obieg)

– miejsca, gdzie można obejrzeć stare sukienki ślubne, stare samochody

– nieistniejące zakłady rzemieślnicze, np. zegarmistrz

– nieistniejące sklepy np. Pewex

– nieistniejące zakłady produkcyjne, np. tartak

– nieistniejące miejsca rekreacji, np. kawiarnie, restauracje, hotele

Tylko od Waszej wyobraźni i umiejętności śledczych zależy długość tej listy i atrakcyjność wycieczki.

Możesz na ich podstawie stworzyć np. questing. Więcej informacji na temat tej gry, polegającej na odkrywaniu dziedzictwa miejsca, znajdziesz tutaj: https://pl.wikipedia.org/wiki/Questing.

IIf. Literaci i inne VIPy naszej miejscowości

Projekt „Literacki atlas Polski” realizowany przez Centrum Edukacji Obywatelskiej może być inspiracją do stworzenia „literackiego atlasu tudzież literackiej mapy miejscowości, które będą prezentowały miejsca związane z literatami danej wsi, miejscowości, gminy.

Warto też pomyśleć o innych VIPach naszej miejscowości, takich jak, księża, animatorzy życia społecznego i kulturalnego (artyści: muzycy, rzeźbiarze, malarze, członkowie organizacji kombatanckich, paramilitarnych, kościelnych, harcerze, członkowie kół zainteresowań np. koła gospodyń wiejskich), czy też przedstawiciele ważnych zawodów: strażacy, policjanci, nauczyciele, lekarze, pielęgniarki.

Zadanie:

Wybierz jedną z form prezentacji historii lokalnej podczas Nocy Bibliotek (IIa-f) i zastanów się, jakie kroki trzeba podjąć, żeby na Nocy Bibliotek zaprezentować historię lokalną w danej formie, o czym należy pamiętać, gdzie szukać pomocy.

Przygotuj scenariusz Nocy Bibliotek z wykorzystaniem zdobytej wiedzy i umiejętności.

Autorka: Agnieszka Kudełka. Ośrodek KARTA