Klimat na czytanie! Ale też słuchanie i oglądanie :-). Gdzie szukać inspiracji na tegoroczną Noc Bibliotek?
Jeszcze rok temu, w czasie gdy cieszyliśmy się „nocnymi” wydarzeniami odbywającymi się pod hasłem „Znajdźmy wspólny język”, nikt nie spodziewał się, jakie zmiany przyniesie nam rok 2020. Praca zdalna, spotkania online czy inne działania realizowane „na odległość” były już wcześniej obecne w bibliotekach, ale nie stanowiły dla nas codzienności. Pandemia zmieniła to bardzo szybko. Już w pierwszych tygodniach „zamknięcia” biblioteki przeniosły swoją działalność do wirtualnej przestrzeni i niezwykle sprawnie – z konieczności – się w niej odnalazły.
W tym artykule podpowiadamy, gdzie szukać pomysłów, inspiracji, podpowiedzi i narzędzi pomocnych w przygotowywaniu bibliotecznych wydarzeń na Noc Bibliotek, zarówno stacjonarnych, jak i wirtualnych czy „hybrydowych” – łączących w sobie różne formy organizacyjne, metody i podejścia. Wierzymy, że 10 października tego niezwykłego roku 2020 spotkamy się wszyscy na Nocy Bibliotek i wspólnie pokażemy – w różnych przestrzeniach – jak ważne i potrzebne są dziś biblioteki.
Tegoroczna Noc Bibliotek z pewnością będzie inna niż jej poprzednie edycje. Nawet jeśli przeprowadzenie stacjonarnych wydarzeń z zachowaniem reżimu sanitarnego będzie możliwe, nie możemy mieć pewności, że mieszkańcy będą czuli się na tyle bezpiecznie, by w nich gromadnie uczestniczyć. Propozycje spotkań online mogą być atrakcyjne dla niektórych odbiorców, podczas gdy inni będą już odczuwać przesyt. Część organizatorów i organizatorek bibliotecznych wydarzeń do perfekcji opanowała narzędzia i formy pracy zdalnej, ale część nadal obawia się działań online lub w wirtualnej przestrzeni nie czuje się komfortowo. Dlatego o Nocy Bibliotek 2020 mówimy jako o edycji specjalnej, „hybrydowej”, podkreślając jej tegoroczne przesłanie – zarówno to, które dotyczy tematu przewodniego akcji, jak i to odnoszące się do roli książek, kultury i bibliotek w czasie pandemii.
„Hybrydowy” charakter akcji daje bibliotekom swobodę wyboru formy organizacyjnej i miejsca realizacji przygotowywanych wydarzeń: stacjonarnych – w pomieszczeniach biblioteki, online – w przestrzeni wirtualnej, terenowych – w bliższym lub dalszym otoczeniu biblioteki, a także twórczego łączenia ze sobą różnych propozycji. Wiele możliwości otwiera tegoroczny temat przewodni akcji: „Klimat na czytanie”, nawiązujący do wyzwań współczesnego świata, którymi są kryzys klimatyczny i jego konsekwencje. Ale też „klimat” to inaczej „nastrój”, „aura”, „atmosfera”. Wyrażenie „dobry klimat” kojarzy się z wewnętrzną równowagą, komfortem, bezpieczeństwem i dobrostanem, a więc tym wszystkim, co zostało nam odebrane, naruszone czy zagrożone z powodu pandemii. Książka może dać wsparcie w trudnych czasach, a czytanie stać się formą terapii. Wreszcie książka – i wiedza w niej zawarta – to broń w starciu z dezinformacją, która jest kolejnym zagrożeniem w dzisiejszym świecie. Łatwość, z jaką w przestrzeni wirtualnej rozpowszechniane są fałszywe czy „półprawdziwe” wiadomości, również te dotyczące kryzysu klimatycznego, sprawia, że stają się one poważnym problemem, utrudniającym rozpoznanie, zrozumienie i właściwą ocenę sytuacji.
Wachlarz skojarzeń, jakie budzi hasło „Klimat na czytanie”, jest szeroki. Pojęcia i zjawiska, jakie przychodzą na myśl to między innymi: ekologia, środowisko, natura, ekosystem, biblioterapia, dobrostan, równowaga, zdrowe nawyki, aktywność, wymiana, dzielenie się. Każde z wymienionych zagadnień może być tematem wydarzenia organizowanego w ramach Nocy Bibliotek i każde można potraktować twórczo, rozwijając je czy łącząc z innymi.
Ekologia w bibliotece
Ekologia już od wielu lat gości w bibliotekach jako tematyka działań edukacyjnych skierowanych do mieszkańców: wykładów, warsztatów, spotkań, zajęć dla dzieci czy większych projektów realizowanych przez biblioteki lub organizacje współpracujące z bibliotekami. Efektem tych działań są inspirujące relacje (opisy, zdjęcia, filmy), a także materiały, z których można skorzystać poszerzając wiedzę o środowisku czy szukając pomysłów na działania.
W ostatnich latach, gdy o zmianach klimatu mówi się jako o jednym z najpoważniejszych problemów współczesnego świata, edukacja ekologiczna staje się w bibliotekach bardziej widoczna. Pojawiają się inicjatywy, których celem jest podnoszenie świadomości ekologicznej i rozwijanie „eko-kompetencji” mieszkańców: wiedzy, umiejętności i postaw wobec problemów, jakich doświadczamy. Same biblioteki także starają się być bardziej „eko”, wprowadzając przyjazne środowisku zasady organizacji pracy (oszczędność zasobów, segregacja odpadów, ponowne wykorzystanie materiałów), bibliotecznych wydarzeń (wege-catering, naczynia wielorazowego użytku, ekologiczne opakowania) czy zajęć twórczych dla mieszkańców (wykorzystywanie przedmiotów z recyklingu). Promowana jest literatura o tematyce ekologicznej (w tym książki dla dzieci) oraz rzetelne źródła wiedzy, dzięki którym można zweryfikować krążące w sieci nieprawdziwe informacje.
Przykłady działań bibliotek skierowanych do mieszkańców:
Eko-biblioteka – spotkanie poświęcone zasadom „zero/less waste”, czyli stylu życia, który zachęca do zmniejszania ilości generowanych w gospodarstwie domowym odpadów, zorganizowane w Bibliotece Publicznej Miasta i Gminy Barcin im. Jakuba Wojciechowskiego: http://www.biblioteka.barcin.pl/wydarzenia/wyklady-i-prelekcje/676-eko-biblioteka
Młodzi Eko-Czytelnicy – gromadzenie, eksponowanie i wyróżnianie specjalnym oznakowaniem książek dla dzieci kształtujących postawy ekologiczne, szycie woreczków na warzywa i owoce z firanek (Gminna Biblioteka Publiczna w Górze Kalwarii): https://biblioteka.gorakalwaria.pl/mlodzi-eko-czytelnicy/
Torby „bumerangi” – warsztaty krawieckie tworzenia zamienników torebek foliowych przeprowadzone w Gminnej Bibliotece Publicznej w Obrazowie (praca nadesłana na konkurs „Kreatywne inspiracje” dla uczestników projektu Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego „Kluby kreatywności w bibliotekach”): http://www.klubykreatywnosci.org/torby-bumerangi/
#mobydickchallenge czyli koszaliński sztorm ekologiczny – projekt Koszalińskiej Biblioteki Publicznej im. Joachima Lelewela, łączący w sobie promocję czytelnictwa i kształtowanie postaw dbałości o środowisko, a także angażujący społeczność na Instagramie (autorka artykułu: Anna Podgórska): https://labib.pl/artykuly/pokaz/1080
Biblioteka EKO – Wielki Dzień Pszczół – całodniowe wydarzenie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Zabrzu rozwijające tematykę prowadzonych przez bibliotekę zajęć dla dzieci na temat pszczół i innych owadów zapylających (autorka: Justyna Konieczny): https://labib.pl/artykuly/pokaz/1097
Kwiaty z wiórków drzewa osikowego – ekologiczne zajęcia w bibliotece – opis spotkania Dyskusyjnego Klubu Książki dla dzieci połączonego z warsztatami plastycznymi (autorka: Katarzyna Kapek, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN w Lublinie): https://labib.pl/artykuly/pokaz/631
Eko wyrzutnia – zajęcia dla dzieci w Gminnej Bibliotece Publicznej im. Ambrożego Grabowskiego w Kętach, Filii Nowa Wieś, zorganizowane w ramach projektu Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego„Para-buch! Książka w ruch!”; dzieci wykonały wyrzutnie korzystając m.in. z zużytych tub po chipsach, gumek recepturek i folii aluminiowej.: https://www.biblioteka.kety.pl/index.php/aktualnosci/filia-nowa-wies/1042-eko-wyrzutnia
Bądź eko z biblioteką – projekt Gminnej Biblioteki publicznej w Chybiu oraz grupy nieformalnej „Ekoedukatorzy w akcji”, obejmujący między innymi przygotowywanie i wypożyczanie „ekokuferków” dla dzieci zawierających grę planszową i książki o tematyce ekologiczno-przyrodniczej: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=2751183664986226&id=120940024677283
Eko Bingo – gra rodzinna i przyjacielska wspierająca segregację śmieci – pomysł na przeprowadzenie spotkania inspirowanego grą Bingo (autorka: Monika Rejtner): https://labib.pl/inspiracja/pokaz/2556
Przykłady przyjaznych środowisku i proekologicznych działań bibliotek:
Eko-dekalog biblioteczny – 10 praktycznych wskazówek o tym, co może zrobić biblioteka, by jej codzienne funkcjonowanie było bardziej przyjazne środowisku (autorka: Karolina Błaszczak-Modzelewska z Miejskiej Biblioteki Publicznej w Legionowie), praca konkursowa nagrodzona w trzeciej odsłonie konkursu pt. „Dziel się wiedzą, wygrywaj nagrody z labib.pl!”, zorganizowanego w ramach sierpniowego miesiąca tematycznego na portalu labib.pl „Eko-działania w bibliotekach”: https://labib.pl/artykuly/pokaz/1102
Biblioteka less waste. Jak Biblioteka Gdynia na co dzień chroni środowisko? – artykuł opisujący działania proekologiczne gdyńskiej biblioteki (autorka: Małgorzata Trejtowicz): https://labib.pl/artykuly/pokaz/1107
Biblioteka Roślin – zielone miejsce pracy – artykuł na portalu labib.pl o projekcie budowy oaz roślinnych w bibliotece (autorka: Monika Rejtner z Miejskiej Biblioteki Publicznej w Legionowie): https://labib.pl/artykuly/pokaz/1045
Film o powstawaniu Biblioteki Roślin można obejrzeć na Facebooku Miejskiej Biblioteki Publicznej w Legionowie: https://www.facebook.com/bibliotekalegionowo/videos/270878740700295
Materiały edukacyjne, poradniki, scenariusze zajęć:
Para-buch! Książka w ruch! Podręcznik dla osób prowadzących spotkania w bibliotekach – publikacja opracowana w ramach projektu „Para-buch! Para-buch! Książka w ruch!”, którego celem jest popularyzacja nauki (w tym nauk przyrodniczych i dziedzin STEM) oraz książki popularnonaukowej wśród dzieci: https://biblioteki.org/poradniki/Para-buch_Ksiazka_w_ruch_Podrecznik_dla_osob_prowadzacych_spotkania_w_bibliotekach0.html
Gry dla zrównoważonego rozwoju. Przez doświadczenie i refleksję do zrozumienia i odpowiedzialności – publikacja zrealizowana w ramach projektu „Zielone Gry. Biblioteki i organizacje pozarządowe włączają młodych do gry o przyrodę”, zrealizowanego przez Stowarzyszenie Centrum Rozwiązań Systemowych we współpracy z Fundacją Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i Fundacją EkoRozwoju: https://biblioteki.org/poradniki/Gry_dla_zrownowazonego_rozwoju_Przez_doswiadczenie_i_refleksje_do_zrozumienia_i_odpowiedzialnosci.html
Leśne Muzeum – scenariusz zajęć plenerowych dla dzieci inspirowany książką Åshild Kanstad Johnsen Pieniek otwiera muzeum (autorka: Edyta Błasiak): https://labib.pl/inspiracja/pokaz/2663
Śmieciowe mądrości – scenariusz zajęć dla dzieci na podstawie książki z serii „Mądra Mysz”: Mam przyjaciela śmieciarza (autorka: Beata Pawłowicz, scenariusz przygotowany w ramach projektu „Milion przygód z książką”, zrealizowanego przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego we współpracy z Fundacją LOTTO Milion Marzeń i Stowarzyszeniem Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL): https://biblioteki.org/scenariusze/milion_przygod_z_ksiazka_scenariusz_smieciowe_madrosci.html
Nagrania webinariów:
Eko biblioteka – inspiracje do działań online i offline – nagranie webinarium zorganizowanego w ramach sierpniowego miesiąca tematycznego „EKOdziałania w bibliotekach” na portalu labib.pl (prezenterka: Ewa Szabat z biblioteki w Gminnym Ośrodku Kultury, Sportu i Rekreacji w Biszczy): https://biblioteki.org/webinaria/Eko_biblioteka_inspiracje_do_dzialan_online_i_offline_nagranie_webinarium0.html
Biblioteka dla planety. Jak być bardziej świadomym i szkodzić mniej? – nagranie webinarium zorganizowanego w ramach sierpniowego miesiąca tematycznego „EKOdziałania w bibliotekach” na portalu labib.pl (prezenterki: Hanna Łozowska, Małgorzata Trejtowicz z Biblioteki Gdynia): https://biblioteki.org/webinaria/Biblioteka_dla_planety_Jak_byc_bardziej_swiadomym_i_szkodzic_mniej_nagranie_webinarium0.html
Postawa na miarę kryzysu, czyli porozmawiajmy o klimacie – nagranie webinarium zorganizowanego przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego z udziałem Weroniki Woźniak, przedstawicielki Młodzieżowego Strajku Klimatycznego: https://biblioteki.org/webinaria/Nagranie_webinarium_Postawa_na_miare_kryzysu0.html
Projekty, portale tematyczne:
Edukacja ekologiczna – portal Centrum Edukacji Obywatelskiej zawierający materiały edukacyjne (w tym scenariusze lekcji, zajęć, ćwiczeń i eksperymentów), dotyczące różnych zagadnień związanych z ekologią: https://ekologia.ceo.org.pl
EkoPaka – zamykamy obieg surowców – projekt firmy Interseroh, realizowany m.in. z bibliotekami publicznymi, w ramach którego powstały scenariusze zajęć dla dzieci na temat ponownego wykorzystania odpadów: http://ekopaka.org/
Tup Tup Tup – portal Fundacji CultureLab z opisami pomysłów na zajęcia, warsztaty, zabawy i eksperymenty do przeprowadzenia z dziećmi na temat zrównoważonego rozwoju: https://tuptuptup.org.pl/
Parabuch.org – strona projektu „Para buch! Książka w ruch!” popularyzującego naukę i książki popularnonaukowe dla dzieci. W działach „Materiały” i „Inspiracje” można znaleźć materiały edukacyjne (opisy zabaw, eksperymentów, scenariuszy zajęć) na tematy dotyczące różnych dziedzin nauki, w tym nauk przyrodniczych; podczas zajęć wykorzystywane są materiały z recyklingu, zużyte opakowania oraz różne tzw. „przydasie” J gromadzone w bibliotekach: http://parabuch.org/
Globalnie w bibliotekach – projekt Polskiej Akcji Humanitarnej realizowany we współpracy z Fundacją Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, w ramach którego powstały m.in. materiały edukacyjne dotyczące ekspoatacji wody pitnej i dostępu do niej w różnych miejscach świata: https://www.biblioteki.org/aktualnosci0/Globalnie_w_bibliotekach_3_wodna_edycja.html
EKOdziałania w bibliotekach – miesiąc tematyczny na portalu labib.pl (sierpień 2020), w ramach którego Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego wraz ze Stowarzyszeniem LABiB przeprowadziła dwa webinaria, a na portalu labib.pl zostały opublikowane artykuły poświęcone działaniom z zakresu szeroko pojętej ekologii prowadzonym w bibliotekach; zapowiedź miesiąca: https://labib.pl/artykuly/pokaz/1081
Przydatne Eko miejsca w sieci – omówienie stron internetowych zawierających materiały edukacyjne i rzetelną wiedzę z zakresu szeroko pojętej ekologii i nauki o klimacie (autorka: Ewa Szabat): https://labib.pl/artykuly/pokaz/1096
Ile lat będziesz miał w 2050 roku? – przegląd polecanych bibliotekom książek i autorów piszących o środowisku (autorka: Hanna Łozowska): https://labib.pl/artykuly/pokaz/1088
A jeśli nie „na żywo”, tylko online czy hybrydowo?
Sytuacja pandemii, w której obecnie się znajdujemy, jest dynamiczna. Choć teraz wiele wskazuje na to, że w najbliższym czasie realizacja wydarzeń „na żywo” z udziałem większej liczby osób i w zamkniętych pomieszczeniach będzie możliwa (oczywiście z zachowaniem wymaganych zabezpieczeń sanitarnych), nie możemy mieć stuprocentowej pewności, że za miesiąc nadal tak będzie. Dlatego rekomendujemy podejście elastyczne i „plan B”, czyli zaplanowanie działań, które mogą być realizowane online lub hybrydowo,np. częściowo w bibliotecznej przestrzeni, a częściowo w terenie i w internecie.
Przeniesienie organizacji wydarzeń bibliotecznych z przestrzeni fizycznej do wirtualnej nie jest wcale proste i nie zawsze będzie możliwe. Jak pokazują doświadczenia z pierwszych miesięcy pandemii, prowadzenie działań edukacyjnych online (lekcji, szkoleń, konferencji, spotkań) wiąże się z barierami technicznymi (brak sprzętu, niedziałające mikrofony, słabe łącza), kompetencyjnymi (niedostateczne umiejętności cyfrowe odbiorców, konieczność szybkiego nauczenia się obsługi nowych narzędzi) i psychologicznymi (brak fizycznego kontaktu, frustracja z powodu gwałtownie zachodzących zmian i ich negatywnych konsekwencji). Organizacja wydarzeń online wymaga nieco innej metodologii i innego przygotowania niż w przypadku wydarzeń „na żywo”, a także uwzględnienia specyficznej sytuacji, w jakiej wszyscy – niemal z dnia na dzień – się znaleźliśmy. Dlatego w ostatnich miesiącach powstały materiały edukacyjne poświęcone tej tematyce – warto się z nimi zapoznać, warto też czerpać z doświadczeń bibliotek, które już realizowały wydarzenia online.
Materiały edukacyjne, poradniki, przykłady dobrych praktyk
Prowadzenie zajęć zdalnie. Pisany na gorąco przewodnik po kursach, spotkaniach, szkoleniach i wydarzeniach online w czasach pandemii koronawirusa – przewodnik na temat prowadzenia spotkań, zajęć i innych wydarzeń online przetłumaczony przez Centrum Edukacji Obywatelskiej: https://biblioteki.org/poradniki/Prowadzenie_zajec_zdalnie_Pisany_na_goraco_przewodnik_po_kursach_spotkaniach_szkoleniach_i_wydarzeniach_online_w_czasach_pandemii_koronawirusa.html
Praca zdalna nie tylko podczas epidemii – okiem praktyka – artykuł na portalu labib.pl, w którym autorka, Marta Kostecka z Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie, dzieli się doświadczeniami z pracy zdalnej w swojej bibliotece: https://labib.pl/artykuly/pokaz/1042
Z biblioteką przez Sieć – artykuł na platformie EPALE, w którym autorka, Monika Schmeichel-Zarzeczna, opisuje działania online prowadzone przez biblioteki na początku pandemii: https://epale.ec.europa.eu/pl/blog/z-biblioteka-przez-siec
Biblioteka online: dobre praktyki i pomysły na działania – artykuł w serwisie biblioteki.org zawierający omówienie działań online prowadzonych przez biblioteki na początku pandemii: https://www.biblioteki.org/artykuly/Biblioteka_online_dobre_praktyki_i_pomysly_na_dzialania.html
Narzędzia
Biblioteka online – narzędzia i technologie – lista narzędzi, które można wykorzystać do wykonywania zdalnie codziennych prac, przygotowywania materiałów i realizacji spotkań na odległość (z linkami i komentarzami): https://biblioteki.org/artykuly/Biblioteka_online_narzedzia_i_technologie.html
Biblioteka aplikacji – strona poświęcona ciekawym i darmowym aplikacjom, przydatnym w działaniach kulturalnych i edukacyjnych, przygotowana przez Monikę Schmeichel-Zarzeczną w ramach programu stypendialnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Kultura w sieci (zawiera wideotutoriale przedstawiające w przystępny sposób omawiane narzędzia): https://bibliotekaaplikacji.com/
Przewodnik po darmowych i ciekawych aplikacjach – kiedy i jak wykorzystać? – nagranie webinarium z udziałem Moniki Schmeichel-Zarzecznej, poświęconego darmowym narzędziom cyfrowym przydatnym w pracy bibliotekarzy, animatorów i innych pracowników instytucji kultury, m.in. pomocnym w realizacji działań online: https://labib.pl/artykuly/pokaz/1015
Earth Speakr – strona internetowa i aplikacja, za pomocą której dzieci mogą nagrać swoją wiadomość „w imieniu” planety; wiadomości z całego świata prezentowane są za pomocą animacji nawiązującej do różnych elementów środowiska naturalnego: https://earthspeakr.art/pl/
Pszczoła – bezpłatna aplikacja edukacyjna, poświęcona pszczołom oraz dzikim zapylaczom https://play.google.com/store/apps/details?id=com.proliberis.Pszczoly&hl=pl
ActionTrack – aplikacja mobilna do tworzenia quizów: https://play.google.com/store/apps/details?id=fi.taz.actiontrack.client
Działania online (lub hybrydowe) realizowane w bibliotekach – przykłady
Uniwersytet Pszczelich Przyjaciół – projekt ekologiczny Gminnej Biblioteki Publicznej w Adamowie realizowany w ramach programu Równać Szanse, wykorzystujący działania offline i online w czasie pandemii: https://rownacszanse.pl/migawki/uniwersytet_pszczelich_przyjaciol
Więcej informacji o projekcie w artykule na portalu labib.pl (autorka: Edyta Dziudzik) : https://labib.pl/artykuly/pokaz/1103
Wakacje z biblioteką czyli ekologiczne zajęcia plastyczne on-line – opis działania edukacyjnego online dla dzieci, polegającego na przygotowaniu materiału filmowego o tematyce ekologicznej z wykorzystaniem wybranych książek i materiałów z zajęć plastycznych do ponownego wykorzystania (autorka: Sabina Zawer , Gminna Biblioteka Publiczna w Borowie): https://labib.pl/inspiracja/pokaz/2661
Eko-przygoda w Stumilowym Lesie – mobilna gra terenowa przygotowana za pomocą aplikacji ActionTrack zrealizowana przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Gliwicach: https://www.facebook.com/MBPGliwice/posts/3521289257884365
Więcej informacji o quizach w aplikacji ActionTrack przygotowanych przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Gliwicach: https://biblioteka.gliwice.pl/oferta/quizy-w-aplikacji-action-track/
O czym warto pamiętać?
Powodzenia!
Agnieszka Koszowska